به بهانه تولد فریماه فرجامی: از یک ستاره تا یک شمایل درهم شکسته

قبل از نیکی کریمی و قبل از هدیه تهرانی، فریماه فرجامی یکی از ستارگان بی‌بدیل سینمای ایران بود.سینمای ایران همیشه در مقابل ستاره سازی رویکردی ضدونقیض داشته است؛ ستاره سازی در سینمای ایران، در مقابله با سینمای فیلم فارسی تقبیح شده است اما همیشه بوده‌اند بازیگرانی که بی‌هیچ زحمتی، بدون آنکه بخواهند ستاره شده‌اند. فریماه فرجامی دقیقاً یکی از این ستاره‌ها بود که در دهه شصت سینمای ایران، بدون آنکه مسیر معمول ستاره‌ها را بپیماید، ستاره‌ای دست‌نیافتنی در آسمان سینمای ایران بود.

همچنین بخوانید:
نگاهی به هفت اتفاق ویژه کارنامه کاری اصغر فرهادی به مناسب تولد این فیلم‌ساز

فرجامی، با چهره مغرور و سردش، با توانایی بی‌نظیرش در خلق کاراکترهای ماندگار، بارها و بارها، شمایلش را شکست و در نقش‌های متفاوت ظاهر شد و هر بار بیشتر درخشید.
به کارنامه بازیگری فریماه فرجامی نگاهی بیندازید، سخت‌گیری و وسواسش در انتخاب نقش‌ها مشخص است.

فرجامی، همیشه گزیده کار بود و با فیلم‌سازان مطرح سینمای ایران کار می‌کرد، اما در عین همین کم‌کاری، همیشه، ستاره‌ای بود که در میان سایر بازیگران فیلم می‌درخشید، با جسارت بود و از هیچ ریسکی برای باورپذیر شدن نقشش نمی‌هراسید و با همین سخت‌گیری که در انتخاب نقش داشت، توانست خیلی زود سیمرغ بلورین بهترین بازیگر زن را از آن خود کند.

فرجامی بعد از ورود به سینما با فیلم «گفت هر سه نفرشان» به کارگردانی غلامعلی عرفان، چنان نبوغی از خود نشان داد که به‌زودی تبدیل به چهره فیلم‌های کیمیایی شد. فریماه فرجامی، در دومین فیلمش، «خط قرمز» اولین همکاری‌اش را مسعود کیمیایی رقم زد.

«خط قرمز»، که بر اساس فیلم‌نامه‌ای از بهرام بیضایی به نام «شب سمور» ساخته‌شده، روایت زنی به نام لاله است که با تحصیلات پزشکی در کوران حوادث انقلاب، مجروحان اعتراضات خیابانی را معالجه می‌کند، غافل از اینکه همسرش، یک ساواکی است که حکم اعدام برادرش را صادر کرده است. فریماه فرجامی در نقش لاله، اوج و فرود شخصیتش را چنان هنرمندانه به تصویر درمی‌آورد و در مقابل سعید راد، آن‌قدر هنرمندانه ظاهر می‌شود که به فیلم بعدی کیمیایی نیز راه می‌یابد و در درام پلیسی-ماجرایی «تیغ و ابریشم» بار دیگر می‌درخشد.

اما نقطه اوج همکاری فریماه فرجامی و مسعود کیمیایی، بی‌شک، «سرب» است. «سرب» روایت یک زوج یهودی است که در دهه سی شمسی، به دنبال مهاجرت به سرزمین موعود هستند اما وقوع یک قتل، در مسیر برنامه‌هایشان مانعی ایجاد می‌کند. «سرب» یکی از بهترین آثار مسعود کیمیایی، در هفتمین دوره جشنواره فجر، موردتقدیر قرار می‌گیرد و فریماه فرجامی، برای این فیلم دیپلم افتخار بهترین بازیگر زن را کسب می‌کند.

در میان «تیغ و ابریشم» و «سرب»، فرجامی با دو فیلم‌ساز بزرگ دیگر نیز همکاری می‌کند. در یک نقش کوتاه در «اجاره‌نشین‌ها» اثر داریوش مهرجویی حاضر می‌شود و در «بی‌پناه» داوود نژاد در نقش یک مادر ظاهر می‌شود.

بعد از «سرب»، گرچه همکاری فرجامی با کیمیایی ادامه نمی‌یابد، اما فرجامی همچنان مسیر درخشانش را ادامه می‌دهد؛ در «مادر» ساخته علی حاتمی، دو نقش ایفا می‌کند؛ ماه منیر، دختر بزرگ خانواده که از بحران‌های روحی بسیار رنج می‌برد و به‌شدت دل‌تنگ پدر است و جوانی مادر که صبورانه درد فراق همسر را تاب می‌آورد. فرجامی برای «مادر» و نقش‌آفرینی استثنایی‌اش، نامزد دریافت سیمرغ بلورین می‌شود، اما این جایزه را برای «پرده آخر»، شاهکار واروژ کریم مسیحی به دست می‌آورد.

«پرده آخر»، فیلمی متفاوت و ممتاز در تاریخ سینمای ایران است و با کسب هشت سیمرغ بلورین از نهمین دوره جشنواره فجر، یک رکورددار است. فرجامی در «پرده آخر»، در نقش فروغ الزمان ظاهر می‌شود، زنی که قربانی نقشه‌های خواهر و برادر همسرش است و در میانه یک بازی مرز میان حقیقت و خیال را گم می‌کند و در آستانه جنون قرار می‌گیرد.

بعد از «پرده آخر»، فرجامی بار دیگر، قامت ستاره زیبا و مغرور را یکسره می‌شکند و در «نرگس»، درام تابوشکنانه رخشان بنی اعتماد، در نقش آفاق، زنی میان‌سال که جبر زمانه او را به همسری مردی جوان‌تر از خود درآورده ظاهر می‌شود. فرجامی در نقش آفاق، به‌خوبی مرز میان خوبی و بدی را با یک کاراکتر خاکستری به تصویر درمی‌آورد تا بار دیگر توانایی‌هایش را ثابت کند.

فریماه فرجامی، بااینکه بیشتر بازیگر سینما بود، اما در میان آثار سینمایی‌اش، در چند مجموعه تلویزیونی دست‌چین شده هم ظاهر می‌شود، ازجمله «پهلوانان نمی‌میرند» ساخته حسن فتحی و «بخش چهار جراحی»، نوشته منیرو روانی پور و ساخته مسعود فروتن.
فریماه فرجامی، کم‌کم از روزهای اوجش فاصله می‌گیرد. میان فیلم‌هایش وقفه‌های زمانی طولانی می‌افتد و با «آب‌وآتش» فریدون جیرانی و «زهر عسل» ابراهیم شیبانی، نقش مهمی به کارنامه‌اش اضافه نمی‌کند. این وقفه‌ها، طولانی‌تر می‌شوند تا درنهایت، فریماه فرجامی از پرده سینما و صفحه تلویزیون و حتی صحنه تئاتر که زمانی به آن‌هم دل‌بستگی داشت محو می‌شود. ستاره‌های تازه‌نفس از راه می‌رسند و کسی سراغ فریماه فرجامی را نمی‌گیرد، تا زمانی که فریدون جیرانی در برنامه “هفت” و در حضور امین تاریخ، همبازی سابق فرجامی ویدیویی تأمل‌برانگیز از او پخش می‌کند.

فرجامی آشکارا بیمار است، چهره‌اش درهم‌شکسته است و حواسش سر جایش نیست. در این میان، مصاحبه‌کنندگان، با لحنی که فقط بی‌رحمی سینما را به تصویر می‌کشد، او را خطاب قرار می‌دهند و فرجامی در پاسخ به انتقاد از فاطمه معتمدآریا و امین تارخ می‌پردازد و در این میان، فریدون جیرانی که قبل از پخش مصاحبه از این اقدام ” جنجالی” در پوست خود نمی‌گنجد، ناگهان موضعش را عوض می‌کند و نیت از پخش این مصاحبه را احوالپرسی با یک بازیگر ازیادرفته عنوان می‌دارد.

اقدام جیرانی و برنامه “هفت” بلافاصله با واکنش تند امین تارخ روبرو می‌شود و رخشان بنی اعتماد نیز، روز بعد از پخش این مصاحبه واکنش تندی مشابه تارخ نشان می‌دهد. در ادامه شورای تهیه‌کنندگان به دلیل نمایش دردناک چهره‌های سرشناس سینما و به سخره گرفتن آن‌ها، برنامه هفت را تحریم می‌کند، اما آب ریخته را نمی‌توان برگرداند. شمایل فرجامی پیش چشم بیننده کاملاً شکسته است، او دیگر در نظر مخاطبان دهه ۶۰ سینما، آن ستاره دست‌نیافتنی نیست و مخاطبان امروزی سینما، هیچ‌کدام از خاطراتی که با او داریم را درک نمی‌کنند.

فرجامی بعد از یک دوره طولانی بیماری، با «نیم»، اولین فیلم بهمن کامیار به سینما بازگشت اما بازهم دیده نشد. از بدقولی فریدون جیرانی گفت که هیچ‌گاه بعدازآن مصاحبه به او سر نزده است و حتی فیلم مصاحبه را هم برایش نفرستاده است. از لیلا حاتمی گفت که در تمام این سال‌ها در کنارش بوده است و حتی سیمرغ بلورینش برای «رگ خواب» را به او تقدیم کرده است. این روزها، فرجامی انگار حال‌وروز بهتری دارد، اما همچنان از روزهای ستاره بودنش فاصله زیادی دارد. زندگی و سینما، بی‌رحمانه او را از پا درآوردند و عده‌ای در این میان از این بخت بد و از این بداقبالی به نفع خود سوءاستفاده کردند.
درنهایت باگذشت زمان، آن مصاحبه و آن چهره بیمار درهم‌شکسته از یادها خواهد رفت، اما تمام نقش‌آفرینی‌های ماندگار فرجامی هیچ‌گاه فراموش نخواهد شد. معلوم نیست، فرجامی این روزها مشغول به چه‌کاری است و در چه وضعیتی است، گفته می‌شود بیماری‌اش بهبودیافته و ممکن است بار دیگر با مسعود کیمیایی یک اثر سینمایی را تجربه کند. به‌هرحال، فرجامی برای ما همیشه مثل ماه منیر، درخشان، معصوم و دوست‌داشتنی باقی خواهد ماند.

کپی برداری و نقل این مطلب به هر شکل از جمله برای همه نشریه‌ها، وبلاگ‌ها و سایت های اینترنتی بدون ذکر دقیق کلمات “منبع: بلاگ نماوا” ممنوع است و شامل پیگرد قضایی می شود.