از صیغه یکساعته تا باقی ماجرا – مروری بر سکانس های جنجال آفرین سینمای ایران

مجموعه آقازاده از همان روزهای آغاز پخشش با حواشی مختلفی روبرو شد. از تشابه برخی کاراکترها باشخصیت‌های سیاسی گرفته تا ترسیم کلی سبک زندگی یک آقازاده. بااین‌حال، آخرین قسمت این مجموعه جنجال‌های زیادی به پا کرده است. صحبت از صیغه یک‌ساعته، حتی موافقان این مجموعه را هم رنجانده است. حالا صحبت از درجه‌بندی این سریال به میان آمده است و به نظر می‌رسد، آخرین هنجارشکنی آقازاده کمی برایش دردسرساز شده است.
قوانین، شرع و عرف جامعه ایرانی، خط قرمزهای نسبتاً مشخصی ترسیم کرده‌اند که گذر از آن‌ها همیشه با تبعاتی همراه بوده است. سینما و در این مورد شبکه نمایش خانگی، پلی است میان حقیقت زندگی روزمره و یک تصویر آرمانی. اینجاست که سینما در به تصویر کشیدن روزمرگی و کنش‌های حقیقی زندگی با این خط قرمزها دست‌به‌گریبان می‌شود.
آقازاده اولین تجربه‌ای نیست که در عبور یا دور زدن هنجارهای جامعه به مشکل برمی‌خورد. سال‌ها قبل، وقتی روسری آبی رخشان بنی اعتماد روی پرده رفت، تصویر ورود رسول (عزت‌الله انتظامی) و نوبر (فاطمه معتمدآریا) به حجله، آن‌هم با ایماواشاره جنجال زیادی به پا کرد. اخیراً هم تصویر گنگ معاشقه هیتلر و اوا براون در سمفونی نهم انتقادات زیادی را متوجه محمدرضا هنرمند ساخته است.
هردوی این تصاویر را به‌دقت که نگاه کنید، متوجه می‌شوید که دوربین از تعقیب ماجرا بازمی‌ماند. در حقیقت سینمای ایران هرگاه با سوژه‌ای حساسیت‌برانگیز روبرو می‌شود، به ایماواشاره روی می‌آورد و با قلقلک دادن خلاقیت مخاطب، از پرده‌دری دوری می‌کند. همین‌جا هم تفاوت آثار مختلف و جهان‌بینی فیلم‌سازان موردتوجه قرار می‌گیرد. دریکی هدف جنجال‌آفرینی است و دریکی روایت قصه. درست مانند سکانس از پنجره بیرون پریدن پسر دانشجو در مقابله با هوا و هوس در مقابل سرنوشت تلخ زنی که برای پاس کردن چک‌های همسرش به هر دری می‌زند در سگ‌کشی بهرام بیضایی.
در این یادداشت نگاهی می‌اندازیم به برخی از مهم‌ترین این سکانس‌ها در سینمای ایران. هر بار که دوربین جا ماند و ذهنیت مخاطب پیش رفت.

همچنین بخوانید:
صفحه حوادث سینمای ایران

1- زندگی خصوصی (محمدحسین فرح‌بخش)

زندگی خصوصی یکی از فیلم‌های جنجالی سینمای ایران بود. فیلمی که اتفاقاً در فضایی مشابه آقازاده زندگی یک فرد به‌ظاهر معتقد و رابطه نامشروع او را هدف قرار می‌دهد. در یک سکانس جنجالی،ابراهیم کیانی (فرهاد اصلانی) برای یک جلسه شبانه به خانه پریسا (هانیه توسلی) می‌رود و در میان صحبت‌هایش به صیغه اشاره می‌کند. تصویر کات می‌شود، نمایی از بیرون ساختمان می‌بینیم و چراغی که خاموش می‌شود و سکانس بعد ابراهیم و هانیه در حال صرف صبحانه هستند.
همین سکانس در کنار ترسیم شخصیت سیاسی ابراهیم که به‌شدت هم‌مذهبی است، باعث توقیف زندگی خصوصی شد. گرچه این فیلم انتقادات مهمی در خود دارد، اما جنجال‌آفرینی هدف اصلی آن است. از سکانس صیغه تا پایان‌بندی.

2- مستانه ( محمدحسین فرح‌بخش)

همان ترکیب زندگی خصوصی در مستانه و در فضایی مشابه بار دیگر جنجال‌آفرینی می‌کنند. این بار به‌جای یک شخصیت سیاسی با یک هنرپیشه طرف هستیم و ماجرا عشقی جنون‌آمیز است. خسرو (میلاد کی مرام) بعدازآنکه بارها سعی می‌کند به مستانه (سحر دولتشاهی) نزدیک شود و موفق نمی‌شود در یک‌لحظه خشم آنی به او تجاوز می‌کند. خسرو باحالی دگرگون‌شده و ملتهب بیرون اتاق مستانه گفتگوی تلفنی او را گوش می‌دهد و ناگهان به درون اتاق می‌پرد. دوربین از جایش تکان نمی‌خورد و صدای درگیری و جیغ مستانه از داخل اتاق به گوش می‌رسد. بازهم با همان شگرد زندگی خصوصی سروکار داریم و با همان جنجال‌آفرینی بی‌هدف.

3- قرمز (فریدون جیرانی)

فریدون جیرانی در اواخر دهه هفتاد و هم‌زمان باروی کار آمدن دولت اصلاحات، یکی از جنجالی‌ترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران را ساخت. رابطه سمی میان هستی (هدیه تهرانی) و ناصر شکاک و بدبین (محمدرضا فروتن)، فرصت‌های زیادی برای جیرانی فراهم می‌کند تا خط قرمزهای آن زمان سینمای ایران را دور بزند. در سکانسی نزدیک پایان فیلم، هستی بعد از شکنجه شدن توسط همسر و خواهرش، ناصر را به‌جایی امن می‌کشاند. روبروی آینه می‌نشیند و رژلبی قرمز می‌زند. همین اشاره غیرمستقیم کافی بود تا قرمز در کنار روایت متفاوتش حاشیه‌های فراوانی بیافریند. تفاوت این سکانس با زندگی خصوصی و مستانه در پرداخت هنری آن است. یک اشاره کوچک به اغواگری هستی و نمایش رژلبی که آن سال‌ها خودش خط قرمز بود، درنهایت هوشمندی، بیننده را با روایت و آنچه نمی‌توان روی پرده گفت همراه می‌کند. جیرانی همین هوشمندی را در شام آخر هم به کار می‌گیرد. جایی که ستاره برای کشتن مانی و میهن می‌رود. او در اتاقی را باز می‌کند و صدای شلیک شنیده می‌شود و تصویر کردن وضعیت میهن و مانی را به عهده بیننده گذاشته می‌شود.

4- شوکران (بهروز افخمی)

تقریباً هم‌زمان با قرمز، بهروز افخمی هم شوکران را تحت تأثیر همان جریانات، ساخت. فیلمی درباره رابطه یک مهندس متأهل و معتقد و یک پرستار. شوکران جنجال زیادی به پا کرد. به‌ویژه سکانسی که محمود (فریبرز عرب نیا) و سیما (هدیه تهرانی) که در سکانس قبل راجع به صیغه صحبت کرده‌اند وارد خانه می‌شوند. ابتدا سیما وارد می‌شود و در خانه را باز می‌گذارد. چند لحظه بعد محمود وارد می‌شود و در را می‌بندد. دوربین به پشت در می‌رود و مکثی می‌کند و بعد کات و سکانس بعد. این سکانس شوکران پرداخت زیباشناختی ندارد و هدف کلی شوکران هم جنجال‌آفرینی نیست، بلکه این سکانس لازمه روایت است و اتفاقاً نقطه عطف مهمی در جریان قصه و تثبیت شخصیت‌ها و روابط آن‌هاست.

5- زندان زنان (منیژه حکمت)

منیژه حکمت در اولین فیلم سینمایی‌اش به سراغی موضوعی ناب و البته جنجالی می‌رود. او شخصیت میترا (رؤیا نونهالی) را در مرکز روایتی در زندان زنان قرار می‌دهد و از تقابل زندانیان با یکدیگر و مدیر زندان تا رفاقت‌هایی که در این محیط شکل می‌گیرد حرف می‌زند. زندان زنان در سه مقطع مختلف روایت می‌شود و هر بار میترا در کنار زندانی دیگری قرار می‌گیرد. دریکی از این روایت‌ها، زندانی تازه‌وارد، سحر (پگاه آهنگرانی) است که در بی‌توجهی مدیر زندان و زندانبان‌ها، قربانی تجاوز می‌شود. یک سکانس دردناک که از مقتضیات سینمای ایران پیروی می‌کند. دوربین خارج از سلول و روی میله‌های زندان متوقف می‌ماند و بیننده با حقیقت تلخی که سرنوشت سحر را رقم میزند روبرو می‌شود.

6- عرق سرد (سهیل بیرقی)

درام ورزشی اجتماعی بیرقی هم از آن دسته فیلم‌های پرسروصدا بود. پرداختن به قصه قهرمان زنی که بدون اجازه شوهرش حق شرکت در مسابقات خارجی را ندارد، بسیاری از قوانین موجود را نشانه گرفت و همین موضوع هم عرق سرد را به فیلمی هنجارشکن تبدیل کرد. بیرقی اما پا را فراتر می‌گذارد و در سکانسی که افروز (باران کوثری) برای دلجویی از همسرش یاسر (امیر جدیدی) رفته است، آن دو را در رابطه‌ای نزدیک نشان می‌دهد. یاسر با ولع به همسرش نگاه می‌کند و از او می‌خواهد لباس خاصی را بپوشد. سکانس کات می‌شود و افروز را می‌بینیم که باخشم در حال مسواک زدن است. این اقدام بیرقی شیطنتی است که قبلاً در ورود آقایان ممنوع هم دیده بودیم و اما همین سکانس، در پرداخت شخصیت افروز و ترسیم رابطه او و همسرش تأثیر مهمی دارد.

7- پریناز ( بهرام بهرامیان)

بهرامیان با پریناز و شخصیت فرخنده (فاطمه معتمدآریا) که زنی مؤمن و معتقد است که به وسواس مبتلا است به دردسر زیادی افتاد. بهرامیان اما در پریناز همه خط قرمزها را نادیده می‌گیرد و روایتش را با یک سکانس تلخ از تجاوز شروع می‌کند. خورشید (شبنم قلی خانی) در حمام خانه قدیمی‌اش مشغول لباس شستن است که مردی وارد می‌شود. معذب پیراهنی روی سرش می‌اندازد و در حمام را می‌بندد. مرد با صورتی عرق کرده و چشمانی پر از هوس انتظار می‌کشد و وقتی درباز می‌شود به خورشید حمله می‌کند و با او درگیر می‌شود. دربسته می‌شود و دوربین همان‌جا پشت درمی‌ماند. تصویر تاریک می‌شود و صدای درگیری نشان می‌دهد که چه اتفاقی در حال روی دادن است. این سکانس در پریناز فقط برای جنجالی کردن فیلم گنجانده نشده است. حادثه ابتدایی جرقه ادامه روایت است و بهرامیان هم با همه جسارت به سراغ این فیلم رفته است و در هیچ کجای روایت پا پس نمی‌کشد.

کپی برداری و نقل این مطلب به هر شکل از جمله برای همه نشریه‌ها، وبلاگ‌ها و سایت های اینترنتی بدون ذکر دقیق کلمات “منبع: بلاگ نماوا” ممنوع است و شامل پیگرد قضایی می شود.

نوشته از صیغه یکساعته تا باقی ماجرا – مروری بر سکانس های جنجال آفرین سینمای ایران اولین بار در بلاگ نماوا. پدیدار شد.